oprawkowy

Słowo poświadczone w fotocytacie:
(...) i przeróbce plastycznej. Mechanik 1952, str. 10 -r-12.  661.665.2:621.9 PŁYTKI Z|WĘGLIKÓW SPIEKANYCH KATALOG I PORADNIK Wydanie II rozszerzone i przerobione KATOWICE 1962 WYDAWNICTWO GÓRNICZO-HUTNICZE  Redaktor naukowy WGH mgr inż. Michał Musiał Wydanie niniejsze książki zostało w porównaniu z jej wydaniem pierwszym rozszerzone, przerobione i zaktualizowane. Książka składa się z trzech części. Część pierwsza zawiera krótki zarys wiadomości ogólnych 0 węglikach spiekanych, o sposobach ich wytwarzania 1 ich własnościach. Scharakter.zowano też poszczególne . gatunki węglików spiekanych polskich i radzieckich oraz podkreślono ekonomiczne korzyści ze stosowania płytek w obróbce skrawaniem. W drugiej części książki zebrano dane dotyczące płytek według norm państwowych i wewnętrznych tudzież norm radzieckich. Trzecia część książki obejmuje wskazówki oSTinszące się do zamawiania płytek i sprawdzania ich jakości oraz eksploatacji w warsztatach. Książka przeznaczona jest dla inżynierów i techników zatrudnionych w warsztatach mechanicznych, pracowników zaopatrzenia i kontroli technicznej oraz dla technologów. Może również być pomocna studentom, wyższych i średnich szkół technicznych. WSZELKIE PRAWA ZASTRZE20NE Okładkę projektowała Irena Binder Red. techn.: S. Miszto Korektor techn.: B. Gębska WGH, Katowice 1962 Wyd. 2 Nakład 3133 egz. Ark. wyd. 13,1 Ark. druk. 11,0 Form. A5 Papier druk. sat. ki. V, 70g 610X860/18, Częstochowa Oddano do składania 17. 5. 1962 Podpisano do druku 20. 8.1962 Druk ukończono 24. 8.1962 Symbol 10G72/H Cena zł 20,00 Drukarnia Techniczna. Bytom. ul. Przemysłowa 2 - Zam. 227 - G-5 t Iz <WT  SPIS TREŚCI Wstęp 7 Część pierwsza Ogólne wiadomości o węglikach spiekanych 1. Uwagi wstępne 9 2. Co to są węgliki spiekane? 9 3. Rodzaje wyrobów z węglików spiekanych 10 4. Możliwości stosowania węglików spiekanych w różnych gałęziach przemysłu 12 5. Metody zmiany własności węglików spiekanych 13 6. Gatunki węglików spiekanych, ich podział i skład chemiczny . 17 6.1. Podział i oznaczenie gatunków wg PN/N-618 z roku 1949 (stara norma) 17 6.2. Zalecenia ISO 18 6.3. Podział i oznaczenie gatunków wg PN-60/H-89500 (nowa norma) 19 7. Charakterystyczne własności węglików spiekanych 19 8. Ekonomiczne korzyści stosowania nax*zędzi z węglików spiekanych do obróbki skrawaniem 26 9. Sposób wytwarzania węglików spiekanych 30 Część druga Katalog płytek 1. Uwagi wstępne 33 1.1. Normalizacja płytek do noży 34 1.2. Prace normalizacyjne ISO 34 1.3. Norma polska na płytki do noży PN-60/M-18005 ... 34 2. Płytki wg polskich norm (PN) 36 2.1. Płytki z węglików spiekanych do noży wg PN/M-18005 z 1950 r 36 2.2. Płytki z wąglików spiekanych do noży wg PN-60/M-18005 z 1960 r. (ISO) 45 2.3. Inne płytki z węglików spiekanych wg polskich norm PN 50 3. Płytki wg norm wewnętrznych (NW) zakładu produkcyjnego . 54 Część trzecia Poradnik 1. Uwagi wstępne 108 2. Jak zamawiać płytki z węglików spiekanych? 108 2.1. Przydział i kierowanie zamówień 108 2.2. Dane konieczne w zamówieniu 109 2.3. Techniczne wskazówki dla zamawiających 110 3. Dobór gatunku węglików spiekanych 111 4. Jakość dostarczanych płytek 114 3 114 114 115 116 116 116 117 118 118 119 120 121 121 122 L22 122 123 125 125 127 128 128 129 129 131 133 133 134 134 135 135 135 136 137 138 138 139 139 140 142 144 145 147 149 151 152 154 156 157 157 157 159 161 4.1. Gęstość, twardość i wytrzymałość na zginanie 4.2. Stan powierzchni i krawędzi 4.3. Wymiary płytek 4.4. Kąty pomiędzy płaszczyznami płytek 4.5. Płaskość powierzchni 4.6. Gatunek drugi węglików spiekanych 5. Jak zbadać jakość płytek z węglików spiekanych? 5.1. Ciężar właściwy 5.2. Pomiar twardości 5.3. Badanie przełomu '5.4. Badanie porowatości 5.5. Próba ostrzenia 5.6. Próba skrawania 6. Wytwarzanie narzędzi 6.1. Przygotowanie trzonków 6.1.1. Materiał na trzonki i oprawy narzędzi 6.1.2. Wykonanie trzonka 6.2. Nalutowywanie płytek na trzonki 6.2.1. Przyczyny pęknięć nalutowanych płytek . 6.2.2. Przygotowanie płytki do lutowania 6.2.3. Spoiwa 6.2.4. Topniki 6.2.5. Sposoby lutowania 6.2.5.1. Lutowanie w gazowych i elektrycznych piecach muflowych 6.2.5.2. Lutowanie indukcyjne prądami wielkiej częstotliwości 6.2.5.3. Lutowanie lutownicą oporową . 6.2.5.4. Lutowanie za pomocą palnika gazowego . 6.2.5.5. 	Lutowanie w ognisku kowalskim . . . . 6.2.6. Specjalne sposoby chłodzenia 6.2.7. Kontrola jakości oraz wady lutowania 6.3. Mechaniczne przymocowanie płytek 6.3.1. Mocowanie płytek siłami skrawania 6.3.2. Noże oprawkowe z wkładkami graniastosłupowymi 6.3.3. Noże z płytkami „odrzucanymi” 6.4. Malowanie trzonków 6.5. Szlifowanie narzędzi 6.5.1. Szlifowanie tarczami karborundowymi 6.5.1.1. Szlifierki-ostrzarki 6.5.1.2. Tarcze szlifierskie 6.5.1.3. Zasady prawidłowego szlifowania narzędzi 6.5.1.4. Przebieg szlifowania noży tokarskich . 6.5.1.5. Szlifowanie narzędzi wieloostrzowych . 6.5.2. Szlifowanie „elastyczne” 6.5.3. Szlifowanie termoelektrolityczne 6.5.4. Szlifowanie mechaniczno-chemiczne 6.6. Wygładzanie ostrzy 1. Przeostrzanie narzędzi stępionych 8. Kontrola gotowych narzędzi 9. Kształty ostrzy narzędzi z węglików spiekanych 9.1. 	Noże tokarskie 9.1.1. Dobór kątów zeszli fowania 9.1.2. Rodzaje ostrzy • • 9.1.3. Łamacz wióra 4 9.1.4. 	Nóż Kolesowa 162 9.2. 	Frezy * 164 10. Zasady stosowania narzędzi z węglików spiekanych ... 164 10.1. Obrabiarki 165 10.2. Zamocowanie narzędzi i przedmiotu obrabianego ... 161 10.3. Chłodzenie 167 10.4. Wskazówki zachowania się podczas pracy 167 11. Warunki skrawania narzędziami z węglików spiekanych . . . 168 11.1. Dobór głębokości skrawania * . 168 11.2. Dobór posuwu 168 11.3. Dobór szybkości skrawania 169 12. Główne przyczyny zniszczenia narzędzi 169 12.1. Przyczyny powstawania rys na płytkach 170 12.2. Przyczyny pęknięć i wykruszeń płytek podczas skrawania 170 13. Co robić z zużytymi narzędziami i złomem węglików spiekanych? 172 13.1. Sposoby użytkowania zniszczonych płytek 172 13.2. Zarządzenie PKPG o zbiórce złomu węglików spiekanych . 172 14. Współpraca użytkownika z wytwórcą 174 Literatura 175 5  WSTĘP Ukazanie się drugiego wydania niniejszej książki wypadło w okresie zmiany dwóch podstawowych norm na węgliki spiekane tj. „Gatunki” i „Płytki do noży”. Nowa norma PN-60/M-89500 „Węgliki spiekane. Gatunki” obowiązuje od dnia 1 stycznia 1962 r., a termin przejścia na nową normę PN-60/M-18005 „Węgliki spiekane. Płytki do noży” przesunięty został z 1 stycznia 1962 r. na 1 stycznia 1964 r. W treści książki podaje się jednocześnie nowe i stare oznaczenia gatunków; ponadto zamieszczono w niej wiadomości o płytkach do noży wg obu norm. W ten sposób „Katalog” stwarza pomost między nowymi a starymi normami i odda duże usługi w trudnym okresie przejściowym. Pozwoli on użytkownikom na znacznie łatwiejsze zorientowanie się w nowych oznaczeniach gatunków, zapoznanie się z nowymi kształtami płytek, szybsze przyzwyczajenie się do nich, oraz wpłynie na zmniejszenie możliwości powstawania pomyłek. Będzie więc on katalogiem okresu przejściowego. W treści „Katalogu” poczyniono poza uwzględnieniem nowych norm wiele zmian, przez co zyskał on na aktualności. Usunięto całkowicie z niego płytki wg norm GOST, gdyż obecnie takich płytek ani się nie produkuje w kraju, and importuje. Uzupełniono za to „Katalog” wiadomościami o nowych płytkach, które obecnie są stosowane przez wielu klientów i produkowane stale w dość dużych ilościach. Ukazanie się drugiego wydania wypełni lukę, która powstała wskutek bardzo szybkiego wyczerpania się wydania pierwszego oraz braku publikowanych materiałów, dotyczących nowych norm. 7  CZĘSC pierwsza OGÓLNE WIADOMOŚCI O WĘGLIKACH SPIEKANYCH 1. 	UWAGI WSTĘPNE Kto nie zna lub dobrze nie rozumie własności węglików spiekanych ani też, choćby ogólnie, technologii ich wytwarzania, ten nie przyswoi sobie podstawowych zasad ich zastosowania, a przy wytwarzaniu z nich narzędzi będzie popełniał małe, lecz groźne w skutkach błędy. Dlatego w teoretycznej części katalogu pod powyższym tytułem omówiono krótko istotę i postać węglików spiekanych, możliwości ich zastosowania oraz wynikające z tego korzyści ekonomiczne, w następnych zaś rozdziałach rozpatrzono dokładniej własności węglików spiekanych i ogólnie technologię ich wytwarzania. 2. 	CO TO SĄ WĘGLIKI SPIEKANE? Węgliki spiekane są to spieki węglików metali trudno topliwych z metalem wiążącym, wytwarzane metodami metalurgii proszków przeznaczone głównie na narzędzia do obróbki skrawaniem, do przeróbki plastycznej, do narzędzi górniczych oraz na części urządzeń odpornych na ścieranie. Większość wytwarzanych obecnie węglików spiekanych składa się przeważnie z węglików wolframu, tytanu i kobaltu, gdyż były one do niedawna uważane za najlepsze. W skład węglików spiekanych mogą wchodzić również i inne węgliki, a mianowicie: węgliki wanadu, tantalu, niobu, cyrkonu i chromu, kobalt zaś może być zastąpiony niklem lub też częściowo żelazem. Na przykład na rynkach zagranicznych ukazały się gatunki węglików spiekanych z domieszką węglików tantalu oraz gatunki bezkobaltowe. Względy ekonomiczne nie pozwoliły jednak na zbytnie rozpowszechnienie się węglików z zawartością tantalu, chociaż jakość ich jest lepsza. Węgliki nadają wyrobom bardzo dużą twardość i nieścieralność, a kobalt wystarczającą w praktyce wytrzymałość. Te własności i odpowiednią strukturę uzyskuje się jedynie dzięki zasto9  sowaniu do wytwarzania węglików metod metalurgii proszków. Metodami metalurgii ogniowej (otrzymywanie wyrobów przez roztapianie i odlewanie) nie można uzyskać tak dobrych własności. Węgliki spiekane nazywa się często (jakkolwiek nieprawidłowo) stopami twardymi, metalami twardymi, spiekami twardymi, stopami spiekanymi, a najczęściej „Widią”. Właściwą jednak i zatwierdzoną przez Polski Komitet Normalizacyjny jest nazwa „węgliki spiekane”, należy zatem używać jedynie tej nazwy. Popularna „Widia” jest to firmowa nazwa produktu niemieckiego (skrót słów „wie Diamant” — jak diament), którą uogólniono w Polsce niesłusznie na wszystkie węgliki SDiekane. Węgliki spiekane nie są gatunkiem stali, nie zawierają bowiem żelaza lub tylko niewielką jego ilość. Dlatego określenia, jakie się często słyszy: stal Widia — skrawać stalą Widia — są błędne i świadczą o braku podstawowych wiadomości o istocie węglików spiekanych. Prócz tego nazwa taka sugeruje podobne warunki pracy węglikami spiekanymi jak stalami narzędziowymi czy szybkotnącymi, co jest zasadniczym błędem. Dlatego nazw Widia i stal Widia nie powinno się używać nawet w mowie potocznej. 3. 	RODZAJE WYROBÓW Z WĘGLIKÓW SPIEKANYCH Rozróżnia się kilka zasadniczych podziałów wyrobów z węglików spiekanych. Podział zależy od tego, z czyjego punktu widzenia spojrzy się na węgliki spiekane, a mianowicie: 1. Użytkownicy dzielą wyroby — kierując się ich zastosowaniem — na płytki i oczka. Płytki są to wyroby przeważnie płaskie, stosowane do obróbki skrawaniem, do robót górniczych i na części urządzeń odpornych na ścieranie (rys. 1). Oczka — są to wyroby okrągłe z otworem w środku, używane jako wkładki do narzędzi stosowanych w przeróbce plastycznej (ciągadła i matryce — rys. 2). 2. Wytwórca rozróżnia 3 główne grupy wyrobów, kierując się kosztami wytwarzania, tj. płytki, kształtki i oczka. Płytki są to wyroby seryjne formowane od razu na kształt ostateczny za pomocą jednej operacji — prasowania, w odpowiednich matrycach dla każdego wymiaru typowego. Kształtki są to wyroby wymagające poza prasowaniem jeszcze dalszego, dość pracochłonnego formowania za pomocą obróbki mechanicznej (rys. 3). Oczka są to wyroby seryjne lub jednostkowe o kształcie okrągłym z otworem w środku, formowane albo od razu na kształt ostateczny, albo dodatkowo na obrabiarkach. 10  3. 	Wytwórca rozróżnia również podział ze względu na stosowaną technologię, a mianowicie: Wyroby o technologii normalnej, tj. prasowane i następnie spiekane, oraz wyroby spiekane pod ciśnieniem, wykonywane za pomocą dwóch zasadniczych operacji technologicznych, tj. jedno.czesnego prasowania i spiekania. ✓ 4. Dystrybutor dzieli wyroby zależnie od instytucji, która je rozprowadza, na katalogowe i niekatalogowe. Wyroby katalogowe są to wszystkie wyroby umieszczone w niniejszym katalogu, a rozprowadzane przez Biuro Zbytu Obrabiarek i Narzędzi w Warszawie wg cen jednostkowych. ■ V W i i Rys. 1. Płytki z węglików spiekanych Rys. 3. Kształtki z węglików spiekanych Rys. 2. Oczka z węglików spiekanych do przeróbki plastycznej metali 11  Wyroby niekatalogowe, są to wyroby nie umieszczone w niniejszym katalogu, wykonywane wg rysunków nadesłanych przez klientów, a rozprowadzane przez wytwórcę, tj. Hutę Baildon wg cen kalkulowanych. Katalog poświęcony jest płytkom w pojęciu użytkownika i zawsze, ilekroć używać się będzie wyrazu „płytka”, należy pod tym słowem rozumieć określenie podane powyżej. Wyroby z węglików spiekanych są niewielkie. Ciężar jednego wyrobu wynosi przeciętnie ok. 20 gramów; tylko niekiedy jest większy niż kilka kilogramów lub lżejszy niż 0,1 grama. Ze względów technicznych węgliki nie mogą mieć zbyt skomplikowanych kształtów. Kształtki z samych węglików spiekanych stosuje się w praktyce bardzo rzadko. Najczęściej węgliki spiekane służą jako nakładki na trzonki stalowe noży tokarskich lub innych narzędzi skrawających oraz jako wkładki w oprawy stalowe różnych narzędzi (przeważnie do obróbki plastycznej metali). Przypawanie kształtek do trzonków odbywa się metodą lutowania twardego. W oprawach kształtki mocuje się mechanicznie lub osadza na skurcz cieplny. Wskutek tego jedynie części pracujące narzędzi wykonuje się z węglików spiekanych, przez co oszczędza się znacznie drogi materiał oraz zapewnia narzędziom większą wytrzymałość. Węgliki spiekane są więc półwyrobami, z których wytwarza się dopiero narzędzia. Często zdarza się, że wytwórcami węglików spiekanych i narzędzi są różne zakłady. 4. 	MOŻLIWOŚCI STOSOWANIA WĘGLIKÓW SPIEKANYCH W RÓŻNYCH GAŁĘZIACH PRZEMYSŁU Węgliki spiekane stosuje się obecnie we wszystkich dziedzinach przemysłu i trudno sobie dziś wyobrazić pracę bez tego nowoczesnego materiału narzędziowego. Procentowy podział zastosowania węglików spiekanych w przybliżeniu przedstawia się następująco: Możliwości stosowania węglików spiekanych w poszczególnych gałęziach przemysłu są następujące: Polska Inne kraje obróbka skrawaniem . górnictwo przeróbka plastyczna inne 	
 48% 70% 40% 10% 8% 10% 4% 10% 12  Przemysł metalowy: płytki do różnego rodzaju noży tokarskich, wierteł, frezów, rozwiertaków, pogłębiaczy i narzędzi specjalnych, jak wierteł do mas plastycznych, skrobaków, pilników do hartowanej stali itp.; różne prowadnice (dla szlifierek, tokarek itp.), nakładki na powierzchnie narażone na ścieranie, części wykrojników i stempli, przeciągacze itp. / Hutnictwo: ciągadła do drutów, prętów i rur, trzpienie do przeciągania, walce do cienkich taśm, prowadnice rolkowe, wkładki do ciągadeł profilowych, matryce do głębokiego tłoczenia, dysze do piaskownic. Przemysł szklany: wiertła do szkła, kółeczka tnące, igły do grawerowania, płytki do specjalnych narzędzi, dysze do piaskownic. * Przemysł włókienniczy: specjalne prowadnice i oczka do nawijarek. Górnictwo i kamieniołomy: słupki do noży wrębowych, płytki do raczków, różnego rodzaju narzędzia do maszyn górniczych (kombajnów), płytki na wiertła skalne udarowo-obrotowe, płytki do wiercenia w kamieniu, płytki na piły. Przemysł gumowy: specjalne wkładki do maszyn i nakładki do noży, dysze do piaskownic. Elektrotechnika i mechanika precyzyjna: wkładki do przyrządów pomiarowych, bardzo twarde i narażone na duże zużycie części przyrządów elektrycznych, iglice, łożyska, czopy, wahadła, gniazda i stożki zaworów, igły do pantografów, kulki do aparatów Brinella, tarczki — sprawdziany porównawcze do aparatów służących do pomiaru ścieralności materiałów, styki elektryczne, wkładki do matryc i wykrojników. Wiertnictwo: różnego rodzaju słupki (okrągłe, sześciokątne, ośmiokątne, do koronek wiertniczych). Przemysł drzewny: płytki do frezów profilowych, wierteł i strugów. Przemysł chemiczny i farmaceutyczny: płytki na noże do cięcia sztucznego jedwabiu, zawory i gniazda zaworów, matryce na prasy tableciarki itp. 5. 	METODY ZMIANY WŁASNOŚCI WĘGLIKÓW SPIEKANYCH i Różnorodność zastosowania węglików spiekanych we wszystkich gałęziach życia gospodarczego zawdzięczać należy możliwościom zmiany ich własności w niezbyt wielkim, lecz wystarczającym w praktyce zakresie. Własności węglików spiekanych zależą przede wszystkim od procentowego udziału w nich poszczególnych składników, tj. węg13  lików wolframu, tytanu i kobaltu, a następnie od ziarnistości użytych do produkcji proszków i metody wytwarzania. Zawartość węglików tytanu w wytwarzanych u nas węglikach spiekanych waha się w granicach od 0 do 25%, kobaltu od 3 do 30%, resztę zaś stanowią węgliki wolframu. Węglik wolframu, główny składnik węglików spiekanych, zapewnia wyrobom dużą twardość i odporność na ścieranie, wystarczającą wytrzymałość (dzięki udziałowi kobaltu) oraz bardzo dobre własności skrawające. Częściowe zastąpienie węglików wolframu węglikami tytanu ma na celu zwiększenie odporności płytki na ścierające działanie spływającego po jej powierzchni wióra. Rys. 4. Powierzchnia przyłożenia ostrza stępionego Jak wiadomo bowiem z praktyki, narzędzia ze spiekanych węglików ścierają się w dwojaki sposób: a. Podczas skrawania materiałów dających krótkie, łamliwe wióry, a więc przede wszystkim przy skrawaniu żeliwa, następuje ścieranie powierzchni przyłożenia płytki wskutek tarcia między materiałem skrawanym a płytką. Widomym znakiem tego zjawiska jest pasek na powierzchni przyłożenia (rys. 4), którego szerokość uważa się często za miarę stępienia narzędzia. b. Podczas skrawania materiałów dających długie, zwijające się wióry, a więc przede wszystkim przy skrawaniu stali, oprócz normalnego zużycia powierzchni przyłożenia jak w punkcie a. następuje jeszcze dodatkowe zużycie powierzchni natarcia. Przez powstające podczas skrawania ciepło drobne cząstki obrabianego materiału zostają przypawane do powierzchni natarcia (rys. 5) tuż przy krawędzi tnącej, wytwarzając „narost”, powiększający się z upływem czasu pracy narzędzia. W końcu pod naciskiem spływającego wióra narost zostaje zerwany wraz z pewną ilością węglików z ostrza płytki. Z tego powodu na powierzchni natarcia, równolegle do krawędzi tnącej i w pewnej odległości od niej, tworzy się rowek poszerzający się z biegiem czasu (rys. 6). Osłabia to krawędź tnącą i powoduje jej wykruszenie. 14  Dodatek węglika tytanu uodpornia materiał narzędzia na niszczące działanie spływającego wióra, gdyż zmniejsza skłonność jego cząstek do przypawania się. Zawartość węglika tytanu powoduje jednak zmniejszenie wytrzymałości spieków na zginanie i odporności na uderzenia, co powoduje większą kruchość płytki. Wytrzymałość na zginanie i odporność na uderzenia zmniejsza się wraz ze zwiększeniem ilości węglika tytanu w spiekach. Rys. 5. Przebieg tworzenia się narostu na powierzchni natarcia Dlatego należy unikać stosowania tytanowych węglików spiekanych do innych celów prócz obróbki wiórowej stali. Dodatek węglika tytanu umożliwia także zwiększenie szybkości skrawania, ponieważ zwiększenie zawartości tego składnika polepsza odporność materiału ostrza narzędzia na utlenianie i twardość na gorąco. Dodatek węglika tytanu zwiększa nieco Rys. 6. Rowek na powierzchni natarcia twardość i powoduje zmniejszenie ciężaru właściwego, co zresztą nie ma znaczenia w praktyce. Pogorszenie przewodnictwa cieplnego jest niekorzystne ze względu na lutowanie i szlifowanie płytek. Kobalt jest materiałem wiążącym dla twardych ziarn węglików i zapewnia węglikom spiekanym możliwie jak największą wytrzymałość. Węgliki wolframu lub tytanu spiekane bez materiału wiążącego są bardzo kruche i nie mają zastosowania w praktyce, a także należy je spiekać przy bardzo wysokiej temperaturze. 15  Kobalt jest materiałem znacznie miększym od węglików, dlatego przez zwiększenie procentowej ilości tego składnika w spiekach zmniejsza się twardość i odporność na ścieranie, zwiększa natomiast wytrzymałość na uderzenie i na zginanie, co jest niejednokrotnie znacznie ważniejsze w praktyce. Ciężar właściwy płytek zmniejsza się wraz ze zwiększeniem zawartości kobaltu. Wielkość ziarn węglików użytych do produkcji wpływa w pewnym stopniu na twardość, ścieralność i kruchość materiału. Drobne ziarna dają wyroby twarde i nieścieralne, lecz kruche, struktura zaś gruboziarnista zapewnia większą wytrzymałość, lecz mniejszą twardość. Metoda wytwarzania wpływa przede wszystkim na porowatość węglików spiekanych, a co za tym idzie — na kruchość. Zasadniczo istnieją dwie metody produkcyjne: normalna oraz spiekania pod ciśnieniem. Przy zastosowaniu drugiej metody otrzymuje Tablica 1 Skład chemiczny i własności polskich gatunków węglików spiekanych Grupa Gatunek Ori skład węglik wolframu entacy chemie węglik tytanu jny zny, % kobalt Gęstość g/cm3 Twardość min. HRA Wytrzymałość na zginanie min. kG/mm2 Barwa rozpozna w cza S03(F1) 69 25 6 9,7 10,1 90,5 90 S10(S1) 78 16 6 11,0 -p-11,4 90,0 110 S S20(S2) 78 14 8 11,1 11,5 89,5 115 S30(S3) 87 5 8 13,0 -ś- 13,5 89,0 130 S40(S4) 84 5 12 12,6 -f-13,1 88,5 150 i H03(H3) 94 — 6 14,6 -i- 15,1 91,0 100 H05(H2) 91,5 — 7 14,3 -f- 14,6 90,5 100 H H10(H1) 94 — 6 14,5 -i- 15,0 90,0 115 H20(G1) 94 — 6 14,4 -r- 14,9 89,0 130 H40(G2) 89 — 11 14,0 -i- 14,5 87,0 150 G10(G1) 94 	
 6 14,4 -i- 14,9 89,0 130 G15(—) 91 — 9 14,2 -i- 14,7 88,0 140 G20(G2) 89 — 11 14,0 -f-14,5 87,0 150 zieloG30(G3) 85 — 15 13,7 -i- 14,2 86,0 170 na G40(G4) 80 — 20 13,1 -4- 13,6 84,0 180 G50(G5) 75 — 25 12,8 -7- 13,3 82,0 190 Uwagi: 1. Gatunek H05 zawiera jeszcze 1% węglika tantalu i 0,5% węglika wanadu, a gatunek S40(S4) 3% węglika tantalu. 2. Gatunki o tym samym składzie chemicznym różnią się między sobą ziarnistością węglików wolframu lub technologią wytwarzania. 16  się wyroby prawie bez porów, nadające się zwłaszcza na oczka do ciągadeł do drutów miedzianych. Wykazują one również większą gęstość i twardość. Metody tej nie stosuje się do wytwarzania płytek. 6. 	GATUNKI WĘGLIKÓW SPIEKANYCH, ICH PODZIAŁ I SKŁAD CHEMICZNY W praktyce wykorzystano możność zmiany własności węglików spiekanych i wytworzono wiele znormalizowanych gatunków, które odznaczają się różnymi własnościami, a wskutek tego mają różnorodne zastosowania. Oznaczenia, skład chemiczny i własności wszystkich produkowanych obecnie w Polsce gatunków węglików spiekanych podaje tabl. 1. Od 1 stycznia 1962 r. wprowadzono nowe oznaczenia gatunków, stosując się do zaleceń ISO.!) W okresie przejściowym, aby uniknąć dezorganizacji, używać się będzie obu oznaczeń, tj. starych i nowych, i dlatego podano poniżej zasady podziału i oznaczeń gatunków wg obu norm oraz wg zaleceń ISO. W niniejszym „Katalogu” oprócz nowego oznaczenia gatunku będzie się podawać zawsze stare w nawiasie, np. H20 (Gl). 6.1. 	Podział i oznaczenie gatunków wg PN/N-618 z roku 1949 (stara norma) Krajowe gatunki węglików spiekanych podzielone były wg podanej normy na 2 zasadnicze grupy: a. beztytanowe — oznaczone literami G i H b. tytanowe — oznaczone literami S i F. Każdy gatunek oznaczało się literą oraz następującą po niej cyfrą. Wykazywała ona głównie różnice w składzie chemicznym, przy czym wzrost wskaźnika cyfrowego oznacza: przy gatunkach S i F wzrost procentowego udziału węglików tytanu, przy gatunku G wzrost procentowego udziału kobaltu, a przy gatunku H — większą drobnoziarnistość struktury. Prócz tego węgliki dzielą się na podgrupy: — beztytanowe — a te z kolei na gruboziarniste G i drobnoziarniste H, — tytanowe — a te na niskotytanowe S i wysokotytanowe F. * 2:) International Organization for Standardization — Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna. 2 Płytki z węglików spiekanych 17  Gatunki beztytanowe gruboziarniste podzielono dodatkowo na niskokobaltowe GO i G1 oraz wysokokobaltowe G2, G3, G4, G5 i G6. Rysunek 7 przedstawia podział węglików spiekanych na grupy. Węgliki spiekane Beztytanowe 1 6 Gruboziarniste H Drobnoziarniste Niskokobaitow Wusokokomr H1 H2 Rys. 7. Podział węglików spiekanych na tgrupy i gatunki 6.2. 	Zalecenia ISO Obecnie prawie wszystkie kraje przeszły na normalizację oznaczeń swych gatunków węglików spiekanych wg zaleceń ISO. Myślą przewodnią ISO było uporządkowanie i uszeregowanie gatunków z punktu widzenia użytkownika, a więc na grupy wg ich zastosowania, a w grupach wg stopniowania własności takich, jak np. odporność na ścieranie, wytrzymałość na zginanie, możliwości zastosowania szybkości skrawania i wielkości posuwu. 'Normalizacji ISO uległy dotychczas tylko gatunki przeznaczone do skrawania, które zebrano w następujące trzy grupy spawalnicze: p — materiały dające podczas skrawania długie wióry, M — materiały dające podczas skrawania długie i krótkie wióry, K — materiały dające podczas skrawania krótkie wióry. Do liter tych dla poszczególnych gatunków dodano symbole literowe od 01 wzwyż, przeznaczając dla obecnie istniejących gatunków liczby okrągłe (10, 20, 30 itp.) i utworzono w ten sposób nowe oznaczenia np. PIO, M20, KOI. Takie oznaczenie ma tę zaletę, że każdy nowo powstały gatunek można łatwo włączyć w systematykę nazw. Zależnie od stosowania przeznacza mu się bowiem odpowiednią literę, a zależnie od własności odpowiednią 18  liczbę tak, aby znalazł się w szeregu stopniowanych własności na odpowiednim miejscu. Mogą więc powstać takie gatunki, jak np. P15, M05, H25 itp. Litery P, M, K zarezerwowane zostały tylko dla oznaczeń ogólnych ISO. Każdy kraj lub firma powinny przyjąć inne symbole literowe — najlepiej dwuliterowe, a dla porównania mogą podawać obok oznaczenia własnego, oznaczenie wg ISO, z którym dany gatunek ze względu na zastosowanie można porównać. Oczywiście ma to tylko charakter orientacyjny. Podział, oznaczenie gatunków, zastosowanie oraz warunki pracy wg ISO podaje tabl. 2. 6.3. 	Podział i oznaczenie gatunków wg PN-60/H-89500 (nowa norma) Polski Komitet Normalizacyjny wydał tę normę, opierając się na zaleceniach ISO. Przyjęto w niej 3 główne grupy zastosowania, ale tylko dwie skrawalnicze, gdyż w Polsce nie produkuje się jeszcze gatunków uniwersalnych, odpowiadających grupie M wg ISO. Zato wprowadzono do normy grupę „Inne zastosowania” i obecnie w Polsce dzieli się zakres stosowania węglików spiekanych na trzy grupy: S — obróbka skrawaniem stali, staliwa i żeliwa ciągliwego, H — obróbka skrawaniem żeliwa i innych materiałów dających krótkie wióry, G — inne zastosowania. Porównanie oznaczeń gatunków węglików spiekanych wg PN i ISO przedstawiono w tabl. 3. 7. 	CHARAKTERYSTYCZNE WŁASNOŚCI WĘGLIKÓW SPIEKANYCH Węgliki spiekane mają następujące charakterystyczne własności : 1. 	Bardzo duża twardość. Wynosi ona 87 -i- 92 jednostek w skali Rockwella A (70 -j- 80 w skali Rockwella C), podczas gdy hartowana stal szybkotnąca ma twardość ok. 63 jednostek Rockwella C. Dzięki tej własności stało się możliwe skrawanie bardzo twardych materiałów, uważanych przed zastosowaniem węglików spiekanych za niemożliwe do skrawania. Twardość węglików spiekanych jest naturalna, to znaczy nie uzyskana przez hartowanie, którego tutaj w ogóle się nié stosuje. 2* 19  Podział, zastosowanie oraz warunki pracy poszczególnych Główne grupy skrawalnicze Podgrupy symbol materiał skrawany barwa rozpoznawcza oznaczenia materiały skrawane POI Stal, staliwo PIO Stal, staliwo Stal, staliwo i żeliwo ciągli we dające wiór długi P20 Stal, staliwo, żeliwo ciągliwe P niebieska P30 Stal, staliwo, żeliwo ciągliwe P40 Stal, staliwo (z jamą usadową i zapiaszczone) • P50 Stal, staliwo średniej i małej wytrzymałości z jamą usadową i zapiaszczone M10 Stal, staliwo, stal manganowa, żeliwo szare, żeliwo stopowe M Stal, staliwo, stal manganowa, żeliwo stopowe, stal auste- M20 Stal, staliwo, stale austenityczne, stal manganowa, żeliwo szare nityczna, żeliwo sferoidalne, żeliwo szare, stal automatowa Z01I8 M30 Stal, staliwo, stal austenityczna, żeliwo szare, stopy żaroodporne * M40 Stal automatowa, stale o mniejszej wytrzymałości, metale nieżelazne 20  gatunków węglików spiekanych wg ISO Tablica 2 eksploatacyjno-skrawalnicze Cechy charakterystyczne warunki pracy Dokładne toczenie, wytaczanie i wiercenie; duże prędkości skrawania, małe przekroje warstwy skrawanej (małe posuwy), duża dokładność pracy i wysoka jakość powierzchni obrobionej; praca bez drgań Zwiększająca się prędkość skrawania Zwiększająca się odporność na ścieranie Zwiększające się posuwy Zwiększająca się wytrzymałość węglików spiekanych f Toczenie, toczenie kopiowe, nacinanie gwintów, frezowanie, duże prędkości skrawania, małe i średnie przekroje wióra Toczenie, toczenie kopiowe, frezowanie, średnie prędkości skrawania, średnie przekroje wióra, struganie przy małych przekrojach wióra Toczenie, frezowanie, struganie, średnie i małe prędkości skrawania; średnie prędkości skrawania do dużych przekrojów wióra również w niekorzystnych warunkach pracy Toczenie, struganie, dłutowanie, małe prędkości skrawania, duże przekroje wiórów w niekorzystnych warunkach skrawania. l) Skrawanie częściowe także na automatach Dla najwyższych wymagań odnośnie do wytrzymałości węglików^ spiekanych. Toczenie, struganie, dłutowanie, małe prędkości skrawania, duże przekroje wióra, duże kąty skrawania, praca w niekorzystnych warunkach;l) praca na automatach Toczenie; średnie i duże prędkości skrawania; małe i średnie przekroje wióra Zwiększająca się prędkość skrawania Zwiększająca się odporność na ścieranie Zwiększające się posuwy Zwiększająca się wytrzymałość węglików spiekanych Toczenie, frezowanie, średnie prędkości skrawania, średnie przekroje wióra Toczenie, frezowanie, struganie, średnie prędkości skrawania, średnie i duże przekroje wióra Toczenie, toczenie kopiowe, przecinanie (głównie na automatach) 21  Główne grupy skrawalnicze Podgrupy symbol materiał skrawany barwa rozpoznawcza oznaczenia materiały skrawane KOI Żeliwo szare o dużej twardości, stopy aluminium z dużą zawartością Si, hartowana stal, tworzywo sztuczne, fibra, ceramika Żeliwo szare, metale nieżelazne, stal o mniejszej wytrzy- czerwona KIO Żeliwo szare o twardości ponad 220 HB, hartowana stal stopy Al z zawartością Si, stopy miedzi, tworzywa sztuczne, szkio, guma utwardzona, fibra, porcelana, kamienie K małości, stal hartowana', sztuczne tworzywa, drewno, niemetale K20 Żeliwo o twardości 220 HB, miedź, mośiądz, aluminium, inne metale nieżelazne, drewno, sklejki K30 Stal o małej wytrzymałości, żeliwo o mniejszych wytrzymałościach, drewno prasowane, sklejki K40 Metale nieżelazne miękkie i twarde, drewno w stanie naturalnym J) Niekorzystne warunki skrawania występują przy niejednorodnościach odlewy, zgorzelina na odkuwkach, różnice w twardościach, różne głębokości 2. 	Zachowanie twardości przy podwyższonych temperaturach. Ze wzrostem temperatury węglików spiekanych twardość ich zmniejsza się stopniowo i nieznacznie, tak że jeszcze przy temperaturze 900 °C są one twardsze od stali szybkotnącej i narzędziowej węglowej, pracujących przy normalnych temperaturach (rys. 8); po przekroczeniu zaś temperatury odpuszczania stale narzędziowe miękną gwałtownie. Wymienione właściwości węglików spiekanych pozwalają na ich stosowanie przy bardzo dużych prędkościach skrawania i przy wysokich temperaturach. W tych warunkach skrawanie wymaga znacznie mniejszego zużycia energii i jest korzystne zwłaszcza dla materiałów, które w normalnych warunkach wymagają znacznych sił skrawania. 22 Ciąg dalszy tablicy 2 eksploatacyjno-skrawalnicze Cechy char aktery s ty czne warunki pracy Toczenie, toczenie i wiercenie dokładne, frezowanie wykończające, skrobanie Toczenie, frezowanie, wiercenie, rozwiercanie, pogłębianie, skrobanie, przeciąganie Zwiększająca się prędkość skrawania Zwiększająca się odporność na ścieranie • Toczenie, struganie, rozwiercanie, pogłębianie, frezowanie, przeciąganie przy operacjach wymagających większych wytrzymałości od węglików spiekanych Zwiększające się posuwy Zwiększająca się wytrzymałość węglików spiekanych Toczenie, struganie, dłutowanie, frezowanie, możliwe duże kąty natarcia przy niekorzystnych warunkach skrawania J) Toczenie, struganie, dłutowanie, możliwe duże kąty natarcia przy niekorzystnych warunkach skrawania J) i nierównomiernych własnościach materiałów skrawanych; np. zapiaszczone skrawania, np. skrawanie przerywanym wiórem, drgania na maszynie. 3. Duża odporność na ścieranie. W porównaniu ze stellitami, stalą szybkotnącą i stalą węglową odporność węglików spiekanych na ścieranie przedstawia się jak; 1 :17 :58 :111. Dlatego narzędzia z węglików spiekanych odznaczają się dużą trwałością. Węgliki spiekane są stosowane również do wyrobu ciągadeł do drutów, prętów i rur, na dysze, wyloty, matryce itp. 4. Mała wytrzymałość na zginanie. Wynosi ona dla najczęściej stosowanych gatunków węglików spiekanych od 80 do 180 kG/mm2. Ta sama własność dla stali szybkotnącej wynosi 30JO -i- 400 kG/mm2, a więc jest przeciętnie trzy razy większa. 5. Mała wytrzymałość na uderzenie. Jest to główna wada węglików spiekanych, które są o wiele bardziej kruche od hartowanej stali szybkotnącej. 23  Tablica 3 Porównanie oznaczeń gatunków węglików spiekanych wg PN i ISO PN-60/H-89500 PN/N-618 z 1949 r. ISO S03 FI P01 SIO SI P10 S20 S2 P20 S30 S3 P30 S40ł) S41) P40 H031) H3l) KOI H05 H2 — H10 HI K10 H20 G1 K20 H40 G2 K40 G20 G1 G151) — G20 G2 G30 G3 G40 G4 G50 G5 *) Nowe gatunki węglików nie ujęte normą PN-60/H-89500 i PN/N-618 z 1949 r. 6. Bardzo duża wytrzymałość na ściskanie. Węgliki spiekane mają znacznie większą wytrzymałość na ściskanie niż wszystkie metale i stopy. Wynosi ona 300 -f- 620 kG/mm2, podczas gdy hartowana stal narzędziowa o twardości 60 HRC ma wytrzymałość na ściskanie jedynie 250 kG/mm2. Własność tę wykorzystano w matrycach i stemplach do nitów i śrub z wkładkami z węglików spiekanych. 7. Bardzo dobre własności skrawające. Wydajność skrawania i twardość ostrza są bardzo duże. Wydajność skrawania (iloczyn prędkości. skrawania i przekroju wióra) spiekanych węglików w porównaniu ze stalą węglową i szybkotnącą wyraża się stosunkiem wielkości liczbowych jak 1:3:10. 8. Średnie przewodnictwo cieplne. Wynosi ono dla gatunków beztytanowych 0,19 cal/cmsek °C, a więc jest lepsze od przewodnictwa stali węglowej o zawartości 0,7% C, które wynosi 0,11 cal/cm sek °C. Gatunki niskotytanowe mają przewodnictwo podobne do stali, a wysokotytanowe niższe od stali (około 0,09). 24  9. Dość mała przewodność elektryczna. Opór właściwy gatunków beztytanowych wynosi 0,2 Q mm2/m i wzrasta jednocześnie ze zwiększeniem zawartości tytanu. Jest ona na ogół mniejsza niż przewodność stali, która wynosi 0,12 O mm2/m. 10. Mały współczynnik rozszerzalności cieplnej. Średni współczynnik rozszerzalności cieplnej węglików spiekanych wynosi przy temperaturach od 0 do 800 °C ok. 5 • 10“6/°C. Gatunki tytanowe mają mniejszy współczynnik rozszerzalności niż beztytanowe. Stale przeznaczone na trzonki lub oprawy mają Rys. 8. Wpływ temperatury na twardość stali węglowej, szybkotnącej i węglików spiekanych Temperatura, °C najczęściej dwa razy większą rozszerzalność niż węgliki spiekane. Wskutek tego należy zachować szczególną ostrożność podczas lutowania i zaciskania węglików spiekanych. 11. Duży ciężar właściwy. Wynosi on od 9,8 do 15,0 G/cm3 i zmienia się zależnie od składu chemicznego. W porównaniu ze stalą (przeciętnie ok. 7,8 G/cm3) jest on zawsze większy i to niekiedy dwukrotnie. 12. Duża odporność na korozję. Węgliki spiekane wykazują dużą odporność na działanie kwasów na zimno, a ługów nawet na gorąco. Są one bardziej odporne na korozję niż nikiel i stop Monela, mniej jednak niż stellity. Zmniejszenie odporności na korozję zależy od zwiększenia zawartości kobaltu w węglikach spiekanych. 13. Żaroodporność i utlenialność. Gatunki handlowe węglików spiekanych utleniają się począwszy od 500 cC. 25  Początkowo pokrywają się cienką błonką tlenków, a następnie grube ich warstwy narastają na poszczególnych powierzchniach. Dłuższa więc praca narzędzi z węglików spiekanych przy wysokiej temperaturze jest niemożliwa (rys. 9). Wraz ze zwiększeniem się zawartości węglików tytanu wzrasta odporność na utlenianie. 14. Własności magnetyczne. Nasycenie magnetyczne dla węglików spiekanych (kobaltowych), które ma duże znaczenie w praktyce, jest znacznie mniejsze niż stali. Dlatego węgliki Rys. 9. Kształtki z "węglików spiekanych G10, po 0.5, 1, 1,5, 2, 3 i 5 godz ogrzewania przy temperaturze 900 °C spiekane są bardzo słabo przyciągane przez magnes i nie można ich szlifować w szlifierkach magnetycznych. Nasycenie magnetyczne zwiększa się jednocześnie z zawartością kobaltu. 8. 	EKONOMICZNE KORZYŚCI STOSOWANIA NARZĘDZI Z WĘGLIKÓW SPIEKANYCH DO OBRÓBKI SKRAWANIEM Mimo wysokiej ceny węglików spiekanych (są one ok. 20 razy droższe od stali szybkotnącej), spowodowanej przede wszystkim drogimi surowcami stosowanymi dó ich produkcji, używa się ich powszechnie do obróbki skrawaniem. W praktyce bowiem węgliki spiekane dają duże korzyści, które czynią ich stosowanie bardziej ekonomiczne niż stali szybkotnącej. Do korzyści tych zaliczamy: 1. 	Skrócenie głównego czasu obróbki. Następuje ono wskutek zwiększenia szybkości skrawania i skrócenia czasu potrzebnego do wymiany i ostrzenia narzędzia (dzięki dużej trwałości ostrza). Główny czas obróbki jest w razie stosowania narzędzi z węglików spiekanych 60 -f* 80% krótszy w porównaniu ze stalą szyb26  kotnącą. Rysunek 10 podaje przykłady skrawania tych samych przedmiotów węglikami spiekanymi i stalą szybkotnącą przy zastosowaniu starego parku maszynowego. 2. 	Zwiększenie zdolności produkcyjnej warsztatu. Przy tej samej liczbie obrabiarek i starym parku maszynowym zdolność produkcyjna zwiększa się o ok. 30%, a przy stosowaniu nowych obrabiarek, dostosowanych specjalnie do skrawania węglikami spiekanymi, zwiększa się kilkakrotnie. Rys. 10. Porównanie skrawania przedmiotu stalą szybkotnącą i węglikami spiekanymi 3. 	Zmniejszenie zużycia mocy elektrycznej na jednostkę wytworzonych wiórów. Może ono nastąpić przez skrawanie dużymi prędkościami przy wysokiej temperaturze i przy zmniejszonych oporach skrawania. Rysunek 11 przedstawia porównanie wydajności skrawania i zapotrzebowania energii przy zastosowaniu węglików spiekanych i stali szybkotnącej do skrawania tego samego materiału i w ta27  kich samych warunkach. Z rysunku wynika, że np. przy skrawaniu żeliwa (rys. 11 a) o twardości HB = 200 (F = 12 mm2, a = = 8 mm, s = 1,5 mm/obr) zwiększa się wydajność przy użyciu węglików spiekanych o 370%, zużycie zaś energii elektrycznej jedynie o 80%. Przy obróbce zaś stali chromowo-niklowej (rys. 11 b) o Rr = 100 kG/mm2 węglikami spiekanymi (F = = 8 mm2) wzrosła wydajność o 480%, a zużycie energii tylko a) b) Zużycie prądu dla stali szybkotnącej Rys. 11. Wydajności skrawania i zapotrzebowanie energii przy skrawaniu stalą szybkotnącą i węglikami spiekanymi a — skrawanie żeliwa, b — skrawanie stali Gr-Ni o 23%. W praktyce można więc przez zmniejszenie zużycia energii elektrycznej osiągnąć obniżkę kosztów własnych oraz zwiększyć wydajność skrawania. 4. 	Zmniejszenie wspólnych kosztów narzędzi i ich szlifowania. Wynosi ono ok. 70% w porównaniu ze stalą szybkotnącą wskutek mniejszych ilości koniecznych zaszlifowań, lepszego wykorzystania czasu roboczego i większej wydajności. 28  .5. Lepsza jakość wyrobów. Przez skrawanie narzędziami z węglików spiekanych otrzymuje się lepszą gładkość powierzchni (rys. 12), większą dokładność wymiarów i geometrycznych kształtów. Istnieje też możliwość uproszczenia niektórych procesów obróbki przez ominięcie szlifowania oraz jednoczesne wykonywanie zdzierania i gładzenia. 6. Możliwość skrawania stali hartowanych. Do obróbki stali hartowanych oraz niektórych trudno obrabialnych nie można było używać narzędzi ze stali szybkotnącej. Do ich obróbki stosowano kosztowne szlifowanie. Węgliki spiekane umożliwiły skrawanie takich przedmiotów powodując znaczne zwiększenie wydajności i oszczędność tarcz ściernych. Rys. 12. Gładkość powierzchni walca skrawanego nożami z węglików spiekanych przy zastosowaniu małych i dużych prędkości skrawania 7. Oszczędność wolframu. Kilogram węglików spiekanych o zawartości 0,78 -h 0,94 kg wolframu ma taką samą wydajność skrawania co 20 -f- 40 kg stali szybkotnącej o zawartości 20% wolframu. W celu otrzymania więc tej samej ilości wiórów przy użyciu do skrawania węglików spiekanych potrzeba 0,78 -i- 0,94 kg wolframu, a przy użyciu stali szybkotnącej — 4-^8 kg. Węgliki spiekane wykorzystują więc lepiej wolfram (przeciętnie siedem razy) niż stale szybkotnące. Ze względu na deficytowość tego metalu stosowanie węglików spiekanych zamiast stali szybkotnącej ma duże gospodarcze znaczenie. Omówione poprzednio korzyści wynikające ze stosowania narzędzi z węglików spiekanych można osiągnąć jedynie wówczas, 29  gdy stosuje się je na odpowiednich obrabiarkach, prawidłowo ostrzy i obsługuje je odpowiednio przeszkolona załoga znająca podstawowe zasady ich pracy. 9. 	SPOSÓB WYTWARZANIA WĘGLIKÓW SPIEKANYCH Węgliki spiekane otrzymuje się metodami metalurgii proszków, a więc przez prasowanie i spiekanie drobnoziarnistych proszków. Do produkcji ich stosuje się proszki otrzymane chemicznie, a mianowicie proszki węglików wolframu, podwójnych .węglików wolframowo-tytanowych i proszki kobaltu. Średnica ziarn węglików wynosi od 0,5 do 5 u, a kobaltu od 1 do 10 ix. Schemat produkcji podaje rys. 13. A..-* WC TtC Co Ważenie Mieszanie Suszenie Rozcieranie Przesiewanie Natryskiwanie Prasowanie Spiekanie wstępne Nadawanie kształtów Spiekanie koPcowe Rys. 13. Schemat produkcji węglików spiekanych Proszki odważa się w odpowiednich proporcjach, zależnie od gatunku potrzebnego wyrobu, i poddaje długotrwałemu (ok. 120 godz) mieszaniu w młynie kulowym lub wibracyjnym z dodatkiem wody destylowanej lub cieczy organicznej (np. acetonu, alkoholu, benzenu itp.). Otrzymaną mieszankę suszy się następnie w suszarce próżniowej lub w piecach ciągłych w atmosferze wodoru, po czym rozdrabnia wysuszoną masę w tych samych młynach i przesiewa przez drobne sita. Tak przygotowane proszki zwilża się nieco cieczą organiczną, jak np. gliceryną, roztworem kamfory w benzynie itp., i prasuje w prasach hydraulicznych lub mechanicznych w hartowanych lub cementowanych matrycach pod ciśnieniem od 0,1 do 0,5 T/cm2 na tzw. prasówki. Stosuje się przy tym matryce o takim kształcie, jaki ma otrzymać wyrób gotowy (jeśli kształt nie jest skomplikowany), albo matryce pozwalające na otrzymanie dużych prasówek w kształcie prostopadłościanów. 30  Prasówki o prostym kształcie produkuje się masowo w prasach półautomatycznych (tableciarkach) w liczbie kilku sztuk na minutę. Prasówki duże natomiast spieka się wstępnie dla zwiększenia ich wytrzymałości przy temperaturze od 600 do 1000 °C, a następnie przecina piłą tarczową na mniejsze płytki. Ostateczny kształt nadaje się im przez szlifowanie na wolnobieżnych szlifierkach z tarczami karborundowymi (rys. 14). Płytki o kształtach specjalnych można otrzymać przez obróbkę wstępnie spiekanych prasówek na tokarce, frezarce, szlifierce profilowej lub ręcznie — pilnikami. Proszki odpadowe czyste wracają do cyklu produkcyjRys. 14. Nadawanie kształtu płytkom na szlifierce po wstępnym spiekaniu nego, a proszki zanieczyszczone przerabia się powtórnie metodą chemiczną. Tak przygotowane kształtki umieszcza się w pudełkach węglowych, przesuwa przez piece rurowe i spieka się ostatecznie przy temperaturze od 1400 do 1600 °C. Wstępne spiekanie odbywa się w piecach ciągłych, oporowych z „kanthalowym” uzwojeniem grzejnym lub chromowo-niklowym, a końcowe spiekanie w piecach elektrycznych z rurą węglową lub w piecach okresowych dużej częstotliwości. Oba spiekania odbywają się w atmosferze redukcyjnej, obojętnej lub w próżni. Spiekanie końcowe jest procesem kluczowym, podczas którego wyrób osiąga swe ostateczne własności. Podczas przebiegu tego procesu następuje silny skurcz wyrobów (wynoszący liniowo ok. 20%, objętościowo prawie 50%) oraz znaczne zwiększenie gęstości. Dlatego też przy kształtowaniu płytek należy uwzględnić skurcz zachodzący podczas spiekania końcowego. Po oczyszczeniu kształtek strumieniem piasku poddaje się je wstępnej kontroli wymiarowej oraz badaniu gęstości, twardości i własności magnetycznjmh. 31  Gotowe węgliki spiekane mają strukturę zwartą o niewielkiej ilości porów. W gatunkach beztytanowych, np. G10 (Gl) — rys. 15 a i H10 (HI) — rys. 15 b, występują dwie fazy strukturalne: węgliki wolframu w postaci drobnych, nieregularnych ziarn i nieco większych o kształtach geometrycznych oraz kobalt otaczający je ze wszystkich stron. Rys. 15. Struktura beztytanowych węglików spiekanych a — gatunek G10(G1), b — gatunek H10(H1). Szlif wytrawiony żelazicyjankiem potasu. Pow. 1400 X Węgliki tytanowe, np. S20 (S2) — rys. 16, mają jeszcze dodatkowy składnik strukturalny, którym jest faza węglików podwójnych wolframowo-tytanowych, tworząca łańcuchy lub ziarna okrągłe. Rys. 16. Struktura tytanowych węglików spiekanych fgatunek S20(S2)]. Szlif wytrawiony cieplnie. Pow. 1400 X 32 i CZĘSC druga KATALOG PŁYTEK 1. 	UWAGI WSTĘPNE Katalog zawiera zbiór znormalizowanych płytek z węglików spiekanych, rozprowadzanych przez Centralny Zarząd Zbytu Stali („Centrostal”). Dystrybutorem płytek jest Biuro Zbytu Obrabiarek i Narzędzi w Warszawie. Na podstawie wyników otrzymanych z długotrwałych doświadczeń i z praktyki zostały wytypowane najracjonalniejsze kształty oraz wymiary płytek, które znormalizowano. W katalogu zamieszczono płytki wg dwóch rodzajów norm: a. polskich norm — PN, b. wewnętrznych norm zakładu produkcyjnego — NW. Polskie normy — PN obejmują płytki do noży tokarskich, wierteł, narzędzi wieloostrzowych oraz kły tokarskie. Kształty płytek oznaczone są w tych normach dużą literą alfabetu, a wielkości — liczbą oznaczającą główny wymiar (długość lub szerokość) płytki, np. A20, G16, C40 itp. Normy wewnętrzne zakładu produkcyjnego — NW obejmują płytki „chodliwe”, które przyjęły się już w kraju i — jakkolwiek nie są jeszcze uwzględnione w Polskich Normach — stosowane są jednak przez zakłady produkcyjne. Są to przede wszystkim profilowe płytki do obróbki metali oraz płytki stosowane w górnictwie. Kształty płytek oznaczone są w tych normach liczbą trzycyfrową, a wielkość płytki również liczbą — oddzieloną myślnikiem (jeżeli ten sam kształt ma kilka wielkości), np. płytka 401-2,5 lub 621-12. W katalogu podano dla każdej płytki lub całej grupy płytek normalnie stosowanych gatunków rysunek, wymiary i ciężary w gramach. Ciężar płytek dla innych gatunków można obliczyć wg sposobu podanego w rozdziale: „Jak zamawiać węgliki spiekane” (rozdz. 2 — część trzecia). Ponadto w wielu przypadkach zaopatrzono strony katalogowe w poglądowe szkice, obrazujące przykłady zastosowania oraz narzędzia wykonane z danego rodzaju płytek. Ułatwi to z pewnością 3 Płytki z węglików spiekanych 33  mniej wprawnym użytkownikom szybkie zorientowanie się co do zastosowania poszczególnych płytek. Dla płytek wg PN/M-18005 z r. 1950 podano dodatkowo ich przeznaczenie zgodnie z odpowiednimi normami na różne rodzaje noży. To powiązanie norm na płytki z normami na noże ułatwi znacznie pracę zarówno pracownikom warsztatów mechanicznych, jak i zaopatrzenia. 1.1. 	Normalizacja płytek do noży Najważniejszymi i najczęściej stosowanymi wyrobami z węglików spiekanych są płytki do noży. Zostały one też najwcześniej znormalizowane, przy czym normy niemieckie DIN zostały przyjęte powszechnie w Europie poza Związkiem Radzieckim, który opracował swe własne normy płytek, ujęte w GOST 2209-49. Pierwsze normy dotyczące węglików spiekanych ukazały się w roku 1940 pod symbolem DIN-E4966. Ze względu jednak na oszczędność surowców wydano podczas wojny w roku 1943 normy zastępcze DIN 4966, różniące się przede wszystkim mniejszą grubością płytek oraz ich większą różnorodnością. Polski Komitet Normalizacyjny wydał w roku 1950 po raz pierwszy normę PN/M-18005 „Węgliki spiekane. Płytki do noży”. Według tej normy produkuje się w Polsce płytki aż do chwili obecnej. 1.2. 	Prace normalizacyjne ISO Jak wykazało doświadczenie, stosowanie cienkich płytek wg DIN 4966 lub PN/M-18005 z roku 1950 nie było zawsze celowe. Stosowanie płytek grubszych w wielu przypadkach było bardziej ekonomicznie uzasadnione, mimo że często w pełni ich nie wykorzystywano. Dlatego, opierając się na zasadach naukowych, postanowiono opracować projekt norm międzynarodowych. Problemem tym zajęła się International Organization for Standardization (ISO) i wyłoniła do tego celu Komisję Techniczną ISO/TC 29. Projekt Komisji został zatwierdzony w r. 1957, a następnie przyjęty jako normy państwowe przez wiele krajów europejskich. 1.3. 	Norma polska na płytki do noży PN-60/M-18005 Również w Polsce projekt ten przyjął Polski Komitet Normalizacyjny i po uzupełnieniu go jeszcze dwoma kształtkami płytek (na wniosek Instytutu Obróbki Skrawaniem w Krakowie) wydał •34  normę PN-60/Mj18005 „Węgliki spiekane. Płytki do noży” z ważnością do dn. 1 stycznia 1962 r. Ze względu jednak na występujący na przełomie lat 1961/1962 niedobór węglików spiekanych w kraju, który wzrósłby jeszcze przez przestawienie produkcji płytek na normy ISO (płytki te są przeciętnie o ok. 30% cięższe) — przesunięto w Polsce termin całkowitego wprowadzenia tej normy do 1 stycznia 1964 r. Płytki wg nowej normy będą do tego czasu wykonywane tylko na eksport. Wprowadzenie nowych norm ma ogólnie przyczynić się do zmniejszenia zużycia węglików spiekanych na 1 kg powstałych wiórów, a to przez: 1. umożliwienie stosowania większych szybkości skrawania i większych posuwów wskutek zwiększonej wytrzymałości płytek. 2. umożliwienie większej liczby przeostrzeń i wykonywania łamaczy wiórów; 3. zmniejszenie wrażliwości na pękanie płytek podczas lutowania. Dla wytwórców normy te przyniosą dość znaczne zmniejszenie liczby typowych wymiarów wytwarzanych płytek i noży. Niekorzystne strony wprowadzenia norm są następujące: 1. w razie przedwczesnego zniszczenia narzędzia zwiększy się strata węglików spiekanych; 2. zajdzie konieczność zwiększenia produkcji węglików spiekanych do czasu ewentualnego zmniejszenia zużycia; 3. cena jednostkowa płytki wzrośnie. Osiągnięcie pomyślnych wyników ze stosowania płytek z węglików spiekanych wg nowej normy spoczywa całkowicie w rękach użytkowników. Jeśli nie dopuści się do przedwczesnego zniszczenia noża, lecz wykorzysta w pełni jego zwiększone możliwości skrawne, to zużycie węglików spiekanych z pewnością się zmniejszy. W przeciwnym razie może się ono jeszcze nawet zwiększyć. 3* 35  I 2. PŁYTKI wg POLSKICH NORM (PN) 2.1. 	Płytki z węglików spiekanych do noży wg PN/M-18005 z 1950 r. Kształty A i B Płytki do noży tokarskich wg PN/M-18005 -58354 NNBe -583 54 NNBf -58380 NNZa -58380 NNZb PN-60/M Symbol -58440 NNWa -58384 NNZe -58384 NNZf 2. Noże oprawkowe: PN-57/M Symbol -58670 NNRa -58671 NNRb -58672 NNRc -58673 NNRd Przeznaczenie 1. Noże imakowe: PN-60/M Symbol Kształt płytki Wymiary, mm Ciężar płytki w gatunku,') g l t S r • SlOfSl) S20(S2) S30(S3) HlO(Gl) H10(H1) A2"> B20 20 12 6 8 14,1 16,9 18.6 A25 B25 25 14 7 8 25,0 29,8 33,0 A32 B32 32 16 8 10 41,0 48,6 53,7 A40 B40 40 18 10 10 73.0 87.0 95,8 A50 B50 50 20 12 12 121,9 145,0 159,0 Zaokrąglenie krawędzi wynosi ok. V6 grubości płytki. o Zamiast zaokrąglenia można wykonać ścięcie (fazę) pod kątem 45 . Płytki mogą wykazywać nieznaczne pochylenia ścianek bocznych. i) Oznaczenia bez nawiasów — symbole gatunków wg nowej normy PN-60/M-18005 z roku 1960. Oznaczenia w nawiasach — symbole stare, coraz mniej używane, którymi określano dawniej gatunki węglików spiekanych wg starej normy PN/M-18005 z roku 1950. 36  Kształt Płytki do noży tokarskich C | wg PN/M-18005 C Noże imakowe: PN-60/M Symbol -58382 NNZc -58382 NNZd -58413 NNPd Kształt płytki Wymiary, mm Ciężar płytki w gatunku, g l t 5 SlOiSl) S20(S2) S30(S3) H20(G1) H10(H1) C20 20 12 6 15,0 18,0 19,7 C25 25 14 7 26,0 31,0 34,2 C32 32 16 8 43,0 51,2 56,5 C40 40 18 10 76,0 90,8 100,0 C50 50 20 12 126,0 151,0 166,0 Zaokrąglenie krawędzi wynosi ok. Vg grubości płytki. Zamiast zaokrąglenia można wykonać ścięcie (fazę) pod kątem 45°. Płytki mogą wykazywać nieznaczne pochylenia ścianek bocznych. 37  Kształt Płytki do noży tokarskich D wg PN/M-18005 D Przeznaczenie Noże imakowe: PN-60/M Symbol -58410 NNPa -58410 NNPc -58442 NNWc Kształt płytki Wymiary, mm Ciężar płytki w gatunku, g l t 8 S10(S1) S20(S2) S30(S3) H20(G1) H10(H1) D3 3 7 2 0,5 0,6 0,7 D4 4 8 3 1,1 1,3 1,5 D5 5 10 4 2,1 2,5 2,8 D6 6 12 5 3,8 4,5 5,0 D8 8 14 6 7,2 8,6i 9,6 D10 10 17 8 15,2 18,2 20,2 D12 12 20 10 26,3 31,5 35,0 Zaokrąglenie krawędzi wynosi ok. V6 grubości płytki. Zamiast zaokrąglenia można wykonać ścięcie (fazę) pod kątem 45°. Płytki o grubości s ponad 3 mm mogą wykazywać nieznaczne pochylenia ścianek bocznych. Płytki o grubości s do 3 mm nie posiadają kąta przyłożenia, ani zaokrąglenia lub sfazowania krawędzi. 38  Kształt F Płytki do noży tokarskich wg PN/M-18005 > Silfcim» Bp* . ,m Przeznaczenie Noże imakowe: PN-60/M Symbol •58352 NNBc -58352 NNBd -58414 NNPe -58441 NNWb Kształt płytki Wymiary, mm Ciężar płytki w gatunku, g l t s S10(S1) S20(S2) S30(S3) S03(F1) H20(G1) H10(H1) F4 4 12 2 0,9 1,1 0,8 1,2 F5 5 14 2,5 1,6 2,0 1,5 2,2 F6 6 16 3 2,7 3,2 2,4 3,5 F8 8 18 4 4,9 5,8 4,3 6,4 F10 10 20 5 8,2 9,8 7,2 10,7F12 12 25 6 15,1 17,8 13,3 19,6 Zaokrąglenie krawędzi wynosi ok. Ve grubości płytki. Zamiast zaokrąglenia można wykonać ścięcie (fazę) pod kątem 45°. Płytki o grubości s ponad 3 mm mogą wykazywać nieznaczne pochylenia ścianek bocznych. Płytki o grubości s do 3 mm nie posiadają kąta przyłożenia ani zaokrąglenia lub stażowania krawędzi. 39  Kształty G i H Płytki do noży tokarskich wg PN/M-18005 Przeznaczenie 1. Noże imakowe: PN-60/M Symbol -58354 NNBe -58354 NNBi -58380 NNZa -58380 NNZb PN-60/M Symbol -58440 NNWa -58384 NNZe -58384 NNZf Noże oprawkowe: PN-57/M Symbol -58670 NNRa -58671 NNRb -58672 NNRc -58673 NNRd -58677 NNRh -58678 NNRk Kształt płytki Wymiax’y, mm * Ciężar płytki w gatunku, g i t s r S10(S1) S20(S2) S30(S3) S03(F1) H20(G1) H10(H1) G6 H6 6 4 2 2 0,5 0,6 0,4 0,7 G8 H8 8 5 2 3 0,8 1,0 0,7 1,1 G10 H10 10 6 2,5 4 1,5 1,8 1,3 2,0 G12 H12 12 8 3 5 3,0 3.6 2,7 4,0 G16 H16 16 10 4 6 6,6 7,9 6,0 8,8 Zaokrąglenie krawędzi wynosi ok. V6 grubości płytki. Zamiast zaokrąglenia można wykonać ścięcie (fazę) pod kątem 45°. Płytki o grubości s ponad 3 mm mogą wykazywać nieznaczne pochylenia ścianek bocznych. Płytki o grubości s do 3 mm nie posiadają kąta przyłożenia ani zaokrąglenia lub sfazowarua krawędzi. 40  Kształt I Płytki do noży tokarskich wg PN/M-18005 / Przeznaczenie Noże imakowe: PN-60/M Symbol -58382 NNZc -58382 NNZd -58413 NNPd Kształt płytki Wymiary, mm Ciężar płytki w gatunku, g l t s S10(S1) S20(S2) S30(S3) S03(F1) H20(G1) H10(H1) 16 6 4 2 0,5 0,6 0,4 0,7 18 8 5 2 0,8 1,0 0,7 1,1 110 10 6 2,5 1,6 1,9 1,4 2,1 112 12 8 3 3,1 3,7 2,8 4,1 116 16 10 « 4 7,0 8,4 6,3 9,3 Zaokrąglenie krawędzi wynosi ok. V6 grubości pijaki. Zamiast zaokrąglenia można wykonać ścięcie (fazę) pod kątem 45°. Płytki o grubości s ponad 3 mm mogą wykazywać nieznaczne pochylenia ścianek bocznych. Płytki o grubości s do 3 mm nie posiadają kąta przyłożenia ani zaokrąglenia lub sfazowania krawędzi. 41  Kształty Płytki do noży tokarskich K i L wg PN/M-18005 z 1950 r. K L Kształt • płytki Wymiary, mm Ciężar płytki w gatunku, g l t s r S10(S1) S20(S2) S30(S3) S03(F1) H20(G1) H10(H1) K8 L8 8 4 2 3 0,6 0,7 0,5 0,8 KIO L10 10 5 2,5 3 1.1 1.3 1,0 1,5 K12 L12 12 6 3 4 2,0 2,4 1,8 2,7 K16 L16 16 8 4 5 4,7 5,6 4,2 6,2 K20 L20 20 10 5 6 9,2 11,0 8,3 12,2 Zaokrąglenie krawędzi wynosi ok. V6 grubości płytki. Zamiast zaokrąglenia można wykonać ścięcie (fazę) pod kątem 45 . Płytki o grubości s ponad 3 mm mogą wykazywać nieznaczne pochylenia ścianek bocznych. Płytki o grubości s do 3 mm nie posiadają kąta przyłożenia ani zaokrąglenia lub stażowania krawędzi. 42  \ Kształt Płytki do noży tokarskich M wg PN/M-18005 z 1950 r. M Przeznaczenie Noże imakowe Kształt płytki Vymiary, mm Ciężar płytki w gatunku, g l t s r S10(S1) S20(S2) S30(S3) H20(G1) H10(H1) . M8 8 12 2 1 1,8 2,1 2,4 M10 10 14 3 1,5 2,7 3,4 3,9 M12 12 17 4 2,5 6,0 7,0 8,5 M16 16 20 5 3,5 11,7 14,0 15,4 M20 20 24 6 4,5 21,5 27,0 28,3 M25 25 28 7 6 34,0 43,1 50,0 M32 32 34 8 8 70,0 90,0 100,0 Zaokrąglenie krawędzi wynosi ok. V6 grubości płytki. Zamiast zaokrąglenia można wykonać ścięcie (fazę) pod kątem 45°. Płytki o grubości s ponad 3 mm mogą wykazywać nieznaczne pochylenia ścianek bocznych. Płytki o grubości s do 3 mm nie posiadają kąta przyłożenia ani zaokrąglenia lub sfazowania krawędzi. 43 / ;/ ■ ^ • / i'-' nrfniiBniP Kształt Płytki do noży tokarskich N wg PN/M-18005 z 1950 r. 1.. N 1" ■ i 1 '!.. i. ■ 11 n i ■ 11,'! 11H i. i, 11V: > —-—-—: ■ 1 '■ ' I B* Przeznaczenie Noże imakowe Wymiary, mm Ciężar płytki w gatunku, g Kształt płytki l t « s r SlO(Sl) S20(S2) S30(S3) H20(G1) * H10(H1) N10 10 10 3 4 2,7 3,4 3,9 NL2 12 12 4 5 5,8 6,7 8,5 N16 16 16 4 6 12,5 15,0 17,5 N20 20 20 5 8 30,0 35,8 45,0 N25 25 25 7 10 52.0 57,5 65,0 N32 32 32 8 12 70,0 80,0 110,0 Zaokrąglenie krawędzi wynosi ok. V6 grubości płytki. Zamiast zaokrąglenia można wykonać ścięcie (fazę) pod kątem 45°. Płytki mogą wykazywać nieznaczne pochylenia ścianek bocznych. h,. , . 44  2.2. Płytki z węglików spiekanych do noży wg PN-60/M-18005 z 1960 r. (ISO) Kształty Płytki do noży tokarskich A i B wg PN-60/M-18005 z 1960 r. (ISO) Kształt płytki Wymiary, mm Ciężar płytki w gatunku, g 1 t s r 1 S10(S1) S20(S2) S30(S3) H10(H1) H20(G1) A5 B5 5 3 2 2 0,3 0,4 0,4 A6 B6 6 4 2,5 2,5 0.8 0,9 1,0 A8 B8 8 5 3 3 1,5 1.8 2.0 A10 B10 10 6 4 4 2,6 3.1 3,4 A12 B12 12 8 5 5 s 5,2 6,1 6,8 A16 B16 16 10 6 6 6 10,4 12,2 13,5 A20 B20 20 12 7 7 17,0 21,1 23,3 A25 B25 25 14 8 8 31 36 40 A32 B32 32 18 10 10 62 73 81 A40 B40 40 22 12 12 113 133 147 A50 B50 50 25 14 14 186 219 242 Ścięcia krawędzi pod kątem 45c mogą być zaokrąglone. Pozostałe krawędzie mogą być lekko załamane. Płytki o grubości s mniejszej niż 4 mrn mogą być wykonane bez ścięcia lub bez zaokrąglenia krawędzi oraz bez kąta 14°. 45  ■ Kształt C Płytki do noży tokarskich wg PN-60/M-18005 z 1980 r. (ISO) Kształt płytki Wymiary, mm Ciężar płytki w gatunku, g l t s f S10(S1) S20(S2) S30(S3) H10(H1) H20(G1) C5 5 3 2 6,4 0,5 0,5 C6 6 4 2,5 0,8 1,0 1,1 C8 8 5 3 1,6 1,9 2,1 CIO 10 6 4 2,8 3,3 3,6 C12 12 8 5 5,6 6,4 7,1 C16 16 10 6 6 10,8 12,7 14,1 C20 20 12 7 18,6 21,9 24,2 C25 25 14 8 31 36 41 C32 32 18 10 64 75 83,0 C40 40 22 12 117 138 152 C50 50 25 14 192 226 250 Ścięcia krawędzi pod kątem 45° mogą być zaokrąglone. Pozostałe krawędzie mogą być lekko załamane. Płytki o grubości mniejszej niż 4 mm mogą być wykonane bez ścięcia lub bez zaokrąglenia krawędzi oraz bez kąta 14°. 4.6 Kształt D Płytki do noży tokarskich wg PN-60/M-18005 z 1960 r. (ISO) Kształt płytki Wymiary, mm Ciężar płytki w gatunku, g I t s S10(S1) S20(S2) S30(S3) H10(H1) H20(G1) D3 3 8 3 1,1 1,3 1,4 D4 4 10 4 2,2 2,5 2,8 D5 5 12 5 s 3,9 4,6 5,1 D6 6 14 6 T 6,4 7,5 8,3 D8 8 16 8 12,3 14,5 16,0 D10 10 18 10 21,0 24,7 27 D12 12 20 12 33 39 43 Ścięcia krawędzi pod kątem 45° mogą być zaokrąglone. Pozostałe krawędzie mogą być lekko załamane. Płytki o grubości mniejszej niż 4 mm mogą być wykonane bez ścięcia lub bez zaokrąglenia krawędzi oraz bez kąta 14°. 47  Kształt E Płytki do noży tokarskich wg PN-60/M-18005 z 1960 r. USO) £ Kształt płytki Wymiary, mm Ciężar płytki w gatunku, g I t s f S10(S1) S20(S2) S30(S3) H10(H1) H20(G1) E4 4 10 2,5 3 1,2 1,4 1,5 E5 5 12 2,1 2,4 2,7 E6 6 14 3,5 3.3 3,9 4,3 E8 8 16 4 5,2 6,2 6,8 E10 10 18 5 9,2 10,9 12 E12 12 20 6 6 14,2 16,7 18,5 E16 16 22 7 23,4 28 31 E20 20 25 8 34 44 49 E25 25 28 9 58 68 75 E32 32 32 10 91 107 119 Ścięcia krawędzi pod kątem 45° mogą być zaokrąglone. Pozostałe krawędzie mogą być lekko załamane. Płytki o grubości mniejszej niż 1 mm mogą być wykonane bez ścięcia lub bez zaokrąglenia krawędzi oraz bez kąta 9°. 48 Kształty W i Z Płytki do noży (tokarskich wg PN -60/M-18005 z 1960 r. Kształt Wymiary, mm Ciężar płytki w gatunku, g płytki V) li t s f r S10(S1) S20(S2) S30(S3) H10(H1) H20iGl) W5 Z5 5 6 3 2 2 0,4 0,5 0,5 W6 Z6 6 7,5 4 2,5 2,5 0,8 0,9 1,0 W8 Z8 8 10 5 3 3 1,6 1,9 2,1 WIO Z10 10 12 6 4 4 2,9 3,4 3,8 W12 Z12 12 15 8 5 s 5 5,8 6,8 7,5 W16 Z16 16 19,5 10 6 6 6 11,4 13,4 14,8 W20 Z20 20 24,5 12 7 7 19,2 22,6 25 W25 Z25 25 30 14 8 8 33 39 43 W32 Z32 32 38,5 18 10 10 68 80 89 W40 Z40 40 48 22 12 12 126 149 164 W50 Z50 50 59 25 14 14 207 244 270 i) Dla płytek kształtu W 1 Z wymiar I jest wymiarem orientacyjnym. Ścięcia krawędzi pod kątem 45° mogą być zaokrąglone. Pozostałe krawędzie mogą być lekko załamane. Płytki o grubości s mniejszej niż 4 mm mogą być wykonane bez ścięcia lub bez zaokrąglenia krawędzi oraz bez kąta 14°. 4 Płytki z węglików spiekanych 49  2.3. Inne płytki z węglików spiekanych wg polskich norm PN Kształty Płytki do wierteł A i B Wg PN/M-18010 z 1949 r. A B Kształt płytki Wymiary, mm Ciężar płytki w gatunku, g dla wiertła o średnicy D I h s H20(G1) 1,5 2 3 0,3 • 0,1 2 2,5 3,5 0,4 0,1 A 2,5 3 4 0,5 0,1 3 3,5 4,5 0,6 0,2 3,5 4 4,5 0,6 0,2 4 4,5 5 0,9 0,3 4,5 5 5 0,9 0,3 5 5,5 5,6 0,9 0,4 B 5,5 6 6 1,4 0,6 6 6,5 6 1,4 0,7 6,5 7 6,3 1,4 0,7 7 7,5 6,3 1,6 0,9 7,5 8 7,1 1,6 1,0 50 Kształt Płytki do wierteł C wg PN/M-18010 z 1949 r. Kształt Wymiary, mm Ciężar płytki w gatunku, g płytki dla wierteł o średnicy D l h 5 H20(G1) 8 8,5 7,1 1,6 1,0 8,5 9 8 2 1,5 9 9,5 8 2 1.7 9,5 10 8,5 2 1,7 10 10,8 8,5 2 1,8 10,5 11,3 9,5 2,2 2,5 11 11,8 9,5 2.2 2.6 11,5 12,3 10,6 2,5 3,3 12 12,8 10,6 2.5 3,3 13 13,8 12,5 2,5 4.5 14 14,8 12,5 2,5 4,7 15 16 14 2,8 6,2 16 17 14 2,8 6,5 17 18 16 3 8,9 18 19 16 3 9,4 19 20 18 3,5 13 20 21 18 3,5 13,5 21 22 18 3,5 15 C 22 23 19 4 18 23 24 19 4 19 24 25 20 4,5 22 25 26 20 4,5 23 26 27,5 21,2 4.5 27 27 28,5 21,2 4.5 28 28 29,5 22,4 5 34 29 30,5 22,4 5 35 30 31,5 22,4 5 36 31 32,5 24 - 5,5 40 32 33,5 24 5,5 41 33 34,5 25,5 6 42 34 35,5 25,5 6 43 35 36,5 25,5 6 51 36 38 26,8 7 52 37 39 26.8 7 53 38 40 26,8 7 54 39 41 28,2 8 67 40 42 28.2 8 68 4* 51  Końcówki kłów tokarskich wg PN/M-18015 z 1949 r. Końcówki dla kłów tokarskich Wymiary, mm Ciężar z chwytem stoż- końcówki kowym Morse’a nr d I g 0 5 12 3,0 1 i 2 7 14 6,5 3 11 20 21,8 4 14 22 34,5 5 i 6 18 30 72,0 Wykonuje się wyłącznie w gatunku G10 (Gl) 52 Kształty | Płytki do narzędzi wieloostrzowych A, B i C wg PN/M-18020 z 1951 r. ABC Przeznaczenie 1. Rozwiertaki 2. Frezy 3. Pogłębiacze Kształt Wymiary, mm Ciężar płytki w gatunku, g płytki l 5 a R H20(G1) S10(S1) HlOiHl) S20(S2j A16 16 2,5 1,2 1 	
 25 0,6 0,5 A19 19 3 1,4 1 — 25 1,0 0,8 A22 22 3,5 1,8 1,4 — 25 2,4 1,8 A25 25 4 2,2 1,4 — 25 2,8 2,1 A30 30 5 2,8 1,4 — 25 5,6 4,3 B12 12 3 1,2 1 — 15 0,5 0,4 B16 16 3.5 1,6 1 — 15 1,0 0,8 B19 19 4,5 2 1,8 — 25 2,2 1,7 B22 22 5,6 2,5 2,5 — 25 3,9 3,0 B25 25 8 2,8 3 — 25 7,1 5,4 C22 22 5,6 2,5 2,5 3 25 4,0 3,0 C25 25 8 3 2,8 5 25 7,5 5,7 C30 30 12 4 3,0 8 25 17,0 13,0 53 V. / . •. > '¡u  3. Płytki wg norm wewnętrznych (NW) zakładu produkcyjnego Kształt 100 Płytki dla noży do obróbki obręczy kolejowych wg NW/02-100 Ciężar płytki w gatunku S30(S3) wynosi 28 g 54  55  Kształty Płytki dla noży do obróbki obręczy kolejowych 104 i 105 wg NW/02-104, NW/02-105 Kształty Wymiary, mm Ciężar płytki w gatunku w S30(S3) g l h s R r 104 — 25 105 — 25 104 — 40 105 — 40 12 20 25 40 8,3 10 6 10 1 1,8 30,0 94,5 56 Kształty Płytki dla noży do obróbki obręczy kolejowych 106 i 107 wg NW/02-106, NW/02-107 Ciężar płytki w gatunku S30(S3) wynosi 86 g 57  58 Kształt 109 Płytki dla noży do obróbki obręczy kolejowych wg NW/02-109 Wymiar Ciężar płytki Kształty a w gatunku S30(S3) mm g 109 — 18 18 81 109 — 22 22 83 59  Kształty Płytki dla noży do obróbki obręczy kolejowych 110 i 111 wg NW/02-110, NW/02-111 Ciężar płytki w gatunku S30(S3) wynosi 84 g 60 Kształt 112 Płytki dla noży do obróbki obręczy kolejowych wg NW/02-112 Ciężar płytki w gatunku S30(S3) wynosi 28 g 61  62 Kształt Płytki dla noży do obróbki walców 130 wg NW/02-130 o 'V Kształt płytki Wymiary, mm Ciężar płytki w gatunku, g l h s S10(S1) S20(S2) S30(S3) H20(G1) H10(H1) 130-60 60 20 10 135 155 170 130-70 70 20 10 155 190 200 130-80 80 20 10 180 205 230 130-90 90 20 10 200 230 255 130-100 100 20 10 225 260 285 130-115 115 20 10 260 300 330 63  Kształt 131 Płytki dla noży do obróbki walców wg NW/02-131 U—i Kształt płytki Wymiary, mm Ciężar płytki w gatunku, g l h s S10(S1) S20(S2) S30(S3) H20(G1) H10(H1) 131-10 10 12 4 4,4 5,1 5,6 131-13 13 15 4 7,2 8,3 9,1 131-16 16 18 5 13,0 15 17 131-20 20 20 7 25 29 32 131-25 25 25 8 40 47 52 131-30 30 30 9 65 75 80 131-40 40 35 10 110 130 140 131-50 50 40 10 160 190 200 131-60 60 45 10 215 250 270 64  Kształt płytki Wymiary, mm Ciężar płytki w gatunku H10(H1) g l t s a r 132-6 25 6 4 	
 3 8,5 132-8 30 8 5 — 4 17,5 133-6 25 6 4 2 3 8,5 133-8 30 8 5 2,7 4 17,5 134-6 25 6 4 2 3 8,5 134-8 30 8 5 2,7 4 17,5 5 Płytki z węglików spiekanych 65  Kształt 160 Płytki dla noży do obróbki węgla elektrodowego wg NW/02-160 * .■ ' 50 = * i ■ •; ; ł ■ ■ i Ciężar płytki w gatunku H10(H1) wynosi 130 g  Kształt 161 Płytki dla noży do obróbki węgla elektrodowego wg NW/U2-161 Ciężar jednej płytki w gatunku H10(H1) wynosi 100 g j i 5* 67  Kształt Płytki dla noży do obróbki węgla elektrodowego 162 wg NW/02-162 f i t 25 * ł Ciężar płytki w gatunku H10(H1) wynosi 68 g 68  Kształt 163 Płytki dla noży do obróbki węgla elektrodowego wg NW/02-163 Kształt płytki Wymiary, mm Ciężar płytki w gatunku, g l t 8 H05(H2) H10(H1) 163-25 25 20 5 72 31,5 163-35 35 30 6 76 75 163-50 50 30 6 112 110 69  Kształt 164 Płytki dla noży do obróbki węgla elektrodowego wg NW/02-164 Kształt płytki Wymiary, mm Ciężar płytki w gatunku H10(H1) g t h s a b c r 164-40 40 30 5 9 20 10 5 75 164-50 50 45 5 13 30 15 10 140 164-70 70 50 6 18 30 20 10 250 70 Kształt 165 Płytki dla noży do obróbki węgla elektrodowego wg NW/02-165 Kształt płytki Wymiary, mm Ciężar płytki w gatunku, g I h 1, t s R H05(H2) H10(H1) 165 — 50 50 30 13 50 5 7,5 10 150 152 165 — 70 70 40 18 55 6 270 274 71  Kształt 166- Płytki dla noży do obróbki węgla elektrodowego wg NW/02-166 Kształt Wymiary, mm Ciężar płytki w gatunku, g płytki l Ii H05(H2) H10(H1) 166 — 55 61 55 79 80 166 — 65 71 65 93 94 72 Kształty * Płytki dla wierteł do obróbki szkła 190 i 191 wg NW/02-190, NW/02-191 Kształt płytki Średnica wiertła mm Wymiary, mm Ciężar płytki w gatunku H10(H1) g d h I r = a a° 190— 1,5 1 1.5 1.1 13 0,2 190— 2,0 1.5 2 1,5 13 — — 0,4 190— 2,5 2 2,5 1,8 20 — — 1 190— 3,0 2,5 3 2,2 30 — — 1,4 190— 3,5 3 3,5 2,5 30 — — 2,8 190— 4,0 3,5 4,0 2,9 30 — — 3.7 191— 4,5 4 4,5 3,4 31 5 40 2,4 191— 5,5 5 5,5 4,1 33 6 40 3,8 191— 6,5 6 6,5 4,9 33 6 40 5,3 191— 7,5 7 7,5 5,6 35 8 40 7,8 191— 8,5 8 8,5 6,4 37 10 50 11,0 191— 9,8 9 9,8 7,4 37 10 50 14,0 191 — 10,8 10 10,8 8,1 40 10 50 17,0 191 — 11,8 11 11,8 8,9 40 10 50 22,0 191 —12,8 12 12,8 9,6 43 13 60 28,0 191 — 13,8 13 13,8 10,4 43 13 60 32,0 191 — 14,8 14 14,8 11.1 44 14 60 38,0 191 — 15,8 15 15,8 11,9 44 14 60 41,0 191 — 17,0 16 17,0 12,8 45 15 60 47,0 73  Kształt Kółka do cięcia szkła 192 wg NW/02-192 Kształt kółka Wymiary, mm Ciężar kółka w gatunku, g D d H10(H1) 192— 4 4 1,5 1 0,2 192— 6 6 1,5 1,5 0.5 192— 8 8 2 2 1,1 192 — 13 13 2,5 2,5 5 74 Kształt Płytki do cięcia szkła 193 wg NW/02-193 Kształt płytki Wymiary, mm Ciężar płytki w gatunku, g l b h r H10(H1) 193 — 32 32 2,0 16 70 10 193 — 40 40 2,5 20 70 20 75  Kształt 220 Płytki do wierteł piórkowych wg NW/02-220 Kształt płytki Średnica wiertła mm W d ymlary, m h m c Ciężar płytki g 220 — 2,5 2 2,5 4 0,6 0,08 220 — 3 2,5 3 4,5 0,7 0,12 220 — 3,5 3 3,5 4.5 0,8 0,16 220— 4 3,5 4 5 0.9 0,23 220 — 4,5 4 4,5 5 0,9 0,25 220 — 5 4,5 5 5,5 1 0,34 220 — 5,5 5 5.5 6 1,5 0,47 220— 6 5,5 6 6,5 1.5 0,72 220— 6,5 6 6,5 6,5 1.6 0,83 220— 7 6,5 7 7 1,6 0,96 220 — 7,5 7 7,5 7 1.8 1,20 220 — 8 7,5 8 8 1,8 1,40 220 — 8,5 8 8,5 8 2 1,60 220 — 9 8 9 9 2 2 220— 9,5 8,5 9,5 10 2 2,3 220 — 10 9,5 10 10 2 2,6 220 — 11 10,2 11 11 2.5 8,7 220 — 12 11,2 12 12 2.5 4,4 220 — 13 12,2 13 13 2,5 5,2 220 — 14 13,2 14 14 2,5 6 220 — 15 14 15 15 3 8,2 220 — 16 15 16 16 3 9,4 220 — 17 16 17 17 3 10,6 220 — 18 17 18 18 3 11,9 220 — 19 18 19 18 3,5 14,5 220 — 20 19 20 18 3,5 15,1 220 — 21 20 21 18 3,5 15,6 220 — 22 21 22 18 4 18,3 220 — 23 22 23 18 4 19,2 220 — 24 23 24 • 20 4,5 25,4 220 — 25 1 24 25 20 4,5 26,2 26 20 4,5 26,9 220 — 27 26 27 20 4,5 27,7 220 — 28 27 28 20 5 31,4 220 — 29 28 29 22 5 36,6 220 — 30 29 30 22 8 39 Płytki w gatunku H05(H2) zaleca się do skrawania ^sokokobaltowych gatunków węglików spiekanych, a mianowicie G40(G4) i G50 (G5). 76 Kształt Wkładki z węglików spiekanych do głowic frezarskich 250 wg NW/02-250 Wymiary, mm Ciężar wkładki w gatunku, g Kształt płytki l odchyłki H20(G1) H10(H1) S20(S2) 250-40 40 + 1,6 56 45 250-60 60 ±2,4 91 68 Uwaga: Wkładki dostarcza się tylko w stanie surowym — nieszlifowanym. 77  ■ Kształt 251 W zamówieniu należy podać uzębienie freza (prawo- lub lewotnące), liczbę zębów oraz wymiary D, Du d, H, Hu h, f, r. Zalecane gatunki: S20(S2) i S30(S3). Koronki do frezów tarczowych wg NW/02-251 78 Kształt Koronki do frezów trzpieniowych walcowo-czołowych 252 Wg NW/02-252 Kształt koronki Wymiary, mm Liczba zębów I freza koronki odchyłki l h f R F 252-10 10 10,5 0,2 2 4,3 2,1 0,3 12 0,5 6 252-12 12 12,5 0,2 2 5,5 2,3 0,4 15 0,5 6 252-14 14 14,5 0,3 2 6,5 2,5 0,5 20 0,5 6 252-16 16 16,5 0,4 2,4 7,8 2,7 0,6 20 0,8 6 252-18 18 19 0,4 2,4 9,2 3,0 0,6 25 1,0 8 252-20 20 21 0,4 3 10,5 3,2 0,8 30 1,0 8 252-22 22 23 0,5 3 11,8 3,5 0,8 30 1,0 8 252 - 24 24 25 0,5 3 13 3,7 1,0 35 1,0 8 252-26 26 27 0,5 3,2 14 4 1 35 1,0 8 Wymiar H należy podać w zamówieniu. Zalecane gatunki S30(S3), S20(S2) i S10(S1). i 7&  Kształty Płytki do głowic frezarskich 253 i 254 wg NW/02-253, NW/02-254 253 254 Ciężar płytki w gatunku, g S10(S1) H10(H1) S20(S2) S30(S3) H20(G1) 13,2 15,3 16,3 80  6 Płytki z węglików spiekanych 81  Kształty Płytki do pił 256 i 257 wg NW/02-256, NW/02-257 Kształt płytki Wymiar s mm Ciążar płytki w gatunku H40(G2) g 256-3,0 3,0 0,6 257-3,0 3,0 0,6 256-3,5 3,5 0,8 257-3,5 3,5 0,8 82 Kształt 258 Płytki do głowicy frezarskiej Wg NW/02-258 Ciężar płytki w gatunku S10(S1) lub S20(S2) wynosi 117,6 g, a w gatunku S30(S3) — 138,5 g «• 83  Kształt Płytki do nacinaków 260 wg NW/02-260 Kształt płytki Wymiary, mm Ciężar płytki w gatunku H40(G2) g l t 8 18 3,0 20,0 ZOU Ol) 260-46 46 18 3,0 30,0 260-56 56 20 3,0 42,0 260-71 71 20 3,5 62,5 260-81 81 20 3,5 71,5 84 Kształt 280 Płytki do elektroiskrowego utwardzania wg NW/02-280 Wymiary, mm Ciężar płytki Kształt w gatunku S20(S2) płytki l h s g 280-4 40 4 4 7,2 280-3 30 3 3 3,1 Zaleca się stosowanie gatunku S20(S2) 85  Kształt Wkładki z węglików spiekanych do noży oprawkowych 311 wg NW/02-311 i 1 1 1 , b , -4 i Wymiary, mm Ciężar wkładki w gatunku, g Kształt wkładki wkładki surowe (półwyroby) d wkładki obrobione t b r H10IH1) H20(G1) S30(S3) S10(S1) S20(S2) d 311-8 + 0,8 8 + 0,2 +0 8 -0,058 25 8 0,5 23,4 21,1 17,7 311-10 + 1,0 10 + 0,2 + 0 10 -0,058 28 10 0,8 41,2 37 31,4 311-12 + 1,2 12 +0,2 +0 12 -0,070 32 12 0,8 87,9 61 51,7 Uwaga: Wkładki dostarcza się w stanie surowym. 86 Kształt Wkładki z węglików spiekanych do noży oprawkowych...

Dodatkowe informacje

Diachroniczna częstość użycia słowa (wystąpień na milion wyrazów):
Lokalizacja ekscerptu na stronie:
Adres bibliograficzny:
Zacharzewski, Bolesław 1962. Plytki z węglików spiekanych. Katalog i poradnik, wyd. 2 rozszerz. i przerob., Katowice : Wyd. Górniczo-Hutnicze
Etykiety gramatyczne poświadczenia:
przymiotnikliczba mnoga

Zastrzeżenia

W naszych materiałach trafiają się błędy, są nieuniknione w tak wielkim zbiorze danych. Procentowo nie jest ich jednak więcej niż w klasycznym 11-tomowym Słowniku języka polskiego pod red. Witolda Doroszewskiego. Ciągle je wyszukujemy i nanosimy natychmiast poprawki, co w epoce przedelektronicznej było zupełnie niemożliwe.